HİLÂL NEDİR?

Sözlük anlamı “yüksek sesle haykırmak; ortaya çıkmak, parlamak; sevinmek” olarak belirtilen hilâl kelimesi, Ay’ın gökyüzünde uçları sivri ince bir yay gibi görünen şeklinin adıdır. Hilâl kelimesi, Kur’ân-ı Kerîm’deki ayetlerde de geçmekte ve onu gökyüzünde ilk defa görenlerin onu haber vermek için sevinçle haykırmaları sebebiyle Ay’ın ilk görülen şekline hilâl denildiği de kaynaklarda belirtilmektedir.

Ay’ın aydınlanmış olan yüzeyinin yeryüzünden görülen kısmı periyodik olarak değişir. Yaklaşık 29,53 günlük süre içinde önce ince bir kavis şeklinde görülen parlaklık (ilk hilâl), yavaş yavaş büyüyerek yarım daire (ilk dördün) ve tam daire (dolunay) biçimini aldıktan sonra tekrar küçülüp incelmeye başlar ve nihayet bir iki gün hiç görünmez olur. Ardından parlaklığının tekrar görülmesiyle yeni bir ay başlar. Ayın ilk hilâl, ilk dördün, dolunay, son dördün ve son hilâl gibi değişik şekillerinden her birine “ayın evreleri” denir.

Ay’ın kendisi ışık kaynağı olmayıp yeryüzünden görülen parlaklık güneş ışığının ay yüzeyindeki yansımasından ibarettir. Ayın güneşle olan konumu sebebiyle aydınlanmış olan yüzeyinin dünyaya bakış nisbetine göre bu parlaklık yeryüzünden bazan hilâl, bazan yarım daire veya dolunay şeklinde görülür; bazan da hiç görülmez. Ayın dünya çevresindeki dönüş süresiyle kendi ekseni etrafındaki dönüş süresi birbirine eşit olduğu için yeryüzünden daima aynı yüzeyi gözlenir.

AYIN EVRELERİ

Yeni bir ayın başladığını belirten ilk hilâl, batı ufkunda güneş batmasından sonra çok ince olarak görülür. Bu ilk hilâllerin ufukta kalma süresi kısadır. Sonraki günlerde görülme süresi artar ve batması geceye doğru kayar.

7. günde tam yarım ay (İlk dördün) olur ki dolunayın kesmece tam yarısıdır. 14. günde Dolunay haline gelir. Bu günkü durumu tam daireseldir. 13. veya 15. günlerde ise biraz eksiklik dikkatli bir göz tarafından hemen fark edilir.

Devam eden günlerde ayın aydınlık yüzü eksilmeye başlar. 3. haftada yani 21. günde yine yarım ay haline gelir. Sonraki günlerde incelmeye devam ederek ince hilâl haline döner ki bu duruma eski hilâl adı verilir. Başlıca özelliği seher vaktinde ve doğu tarafında görünmesidir.

Eski hilâl, ayın son günlerdeki şeklidir; yani dolunaydan son dördüne (yarım-aya) doğru küçülmeye başlayan, ayın, son hafta günden güne daha da incelerek vardığı durumdur. Bu, sabahları güneş doğuş vaktinde görülebilir.

HİLÂL NASIL GÖZLENİR?

Verimli ve doğru bir hilâl gözetlemesi yapabilmek için aşağıdaki plan çerçevesinde hareket etmek gerekir.

1- Gözlem planı yapın!

Öncelikle lideriniz ve obanızla bir araya gelerek hangi hilâli gözetlemek istediğinizi netleştirin. Aybaşında görünen yeni hilâl ile diğer günlerde görünen hilâllerin durumları farklıdır. Buna göre hazırlıklarınız farklılaşacaktır.

2- Gözlem zamanını netleştirin!

Eğer ay başında görünen yeni hilâli gözlemek istiyorsanız obanızdan bir arkadaşınız, yeni hilâlin görülebileceği günü ve gün batımı saatini araştırarak öğrensin ve diğer izcilere bildirsin.

“Yeni hilâl görülebilirlik günlerini www.hicritakvim.org sitesinden öğrenebilirsiniz.”

Diğer günlerdeki hilâli gözetlemek için de lideriniz ve oba arkadaşlarınızla birlikte havanın açık ve bulutsuz olduğu bir günü belirleyin.

3- Gözlem yerini belirleyin!

Lideriniz size şehrin ışıklarından etkilenmeyen günbatımının rahat izleneceği bir yer önerecektir. Bu yere vardığınızda günbatımı yönünde şehir veya ışık kirliliği yapan yüksek ışık kaynağı olmadığını kontrol edin.

4- Gözlem yerinde hazır bulunun!

Gözlem yapılacak yerde, gün batımından en az 30 dakika öncesinde hazır bulunacak şekilde lider ve obanızla buluşun. Varsa gözlem ekipmanlarınızı hazır edin. Obanızdan bir veya iki izciyi ekipman sorumlusu olarak belirleyin.

5- Hilâli gözetleyin!

Liderinizin öğrettiği şekilde güneşin battığı noktadan (ufuk çizgisi) iki-üç parmak yukarısında hilâli arayın. Bazı durumlarda iki-üç parmak yukarısı ve hafif sol tarafta da olabilmektedir. Hilâli görmeniz durumda hemen liderinize haber edin ve teyit isteyin.

Yeni bir ayın başladığını belirten yeni hilâl, batı ufkunda güneş batmasından sonra çok ince olarak görülür. Bu ilk hilâllerin ufukta kalma süresi de değişiktir. Yaklaşık olarak 5 ila 50 dakika arasında gökyüzünde kalabilmektedir. Her bir gün sonra akşamı görünme süresi yaklaşık olarak 45 dakika daha uzar. Böylece gittikçe batması geceye doğru kayar.

6- Gözlem sonrası not alın!

Gözlem sırasında gördüğünüz veya göremediğiniz durumları mutlaka not edin. Hilâli gören izciler, liderine ve diğer izcilere de mutlaka haber vermeli ve gördüğünü göstermelidir. Eğer kamera ve fotoğraf makinesi gibi kayıt cihazlarınız varsa ekipman sorumlusu izci tarafından hemen kayıt alınmalıdır. Gözlem faaliyeti bittikten sonra obanızla birlikte ortak hazırlayacağınız gözlem raporunuzu lideriniz ile paylaşın.